.png)
PRZYPADEK?
Będąc jeszcze na studiach z Etnologii i Antropologii Kulturowej na cieszyńskim wydziale Uniwersytu Śląskiego, napisałam pracę, której fragmentami chcę się z Wami podzielić.
Zanim jednak przystąpicie do poniższej lektury, pragnę podziękować mojej rodzinie, najbliższym, znajomym, nauczycielom, nauczycielkom (zmarłym i żyjącym) i innym za wszystkie wspaniałe momenty, cierpliwość, "zbiegi okoliczności", polecane publikacje, wystawy, spotkania, litry wypitych razem kaw, dyskusje itp., bo to właśnie one były i są dla mnie drogowskazem do dalszych działań. Niby to oczywiste, ale od początku mojej oficjalnej działalności to podkreślam, więc robię to również tutaj:
Dziękuję!
___
Ewa Nowak
Rok akad. 2014/2015 sem II
Przedmiot: Etnologia Polski
Prowadzący: dr A. Drożdż
ODLEWNIA ŻELIWA „WĘGIERSKA GÓRKA”
oczami moich przodków
Węgierska Górka to wieś, położona w województwie śląskim, powiecie żywieckim, gminie Węgierska Górka. Miejscowość, położona na pograniczu Beskidu Śląskiego i Żywieckiego niedaleko Żywca. Przez wieś przepływa rzeka - Soła.
Kiedyś Węgierska Górka była osadą pobliskiej wsi – Cięciny, ale wraz z powstaniem zakładu produkcyjnego Odlewni Żeliwa, podniosła się jej ranga. Wraz z tworzeniem się infrastruktury zakładowej, osada rozrosła się i zyskała większe znaczenie niż Cięcina, przez co stała się odrębną wsią, a obecnie siedzibą gminy w skład której wchodzą sołectwa: Cięcina, Cisiec, Żabnica i oczywiście Węgierska Górka.
Miejscowość zasłynęła z wcześniej wspomnianej Odlewni Żeliwa „Węgierska Górka”, która była jednym z największych w kraju producentem rur żeliwnych, kształtek i armatury wodociągowej.
W 1838 roku na ziemiach będących własnością hrabiego Adama Wielkopolskiego, w malowniczym terenie Beskidu Żywieckiego rozpoczęto budowę huty żelaza. Data ta stanowi początek historii przedsiębiorstwa niezwykle zasłużonego dla polskiego odlewnictwa.
O wyborze miejsca zadecydowały bogate zasoby leśne, wodne oraz pokłady rud żelaza. Po wyeksploatowaniu rudy żelaza, huta przekształciła się w Odlewnię. Względy ekonomiczne, wzrost zapotrzebowania na produkty przemysłu zbrojeniowego w czasie wojny trzydziestoletniej oraz możliwości pozyskania surowca z lasów beskidzkich do produkcji węgla drzewnego (paliwa wielkich pieców) zadecydowały o budowie hut. Dogodne ukształtowanie terenu, dostateczna ilość wody przepływającej w pobliżu, zasoby rudy żelaznej (głównie na stokach Baraniej Góry), zapewniona dostawa węgla drzewnego – te wszystkie warunki spełniało położenie Węgierskiej Górki, a były one wystarczającymi czynnikami do budowy huty.
Zmodernizowana i rozbudowana Odlewnia stała się kuźnią kadr dla przemysłu odlewniczego. Wystarczy przytoczyć takie nazwiska jak: prof. Jerzy Buzek, Kazimierz Gierdziejewski i Platon Januszewicz – to prekursorzy odlewnictwa w Polsce, zna ich każdy kto interesuje się historią i rozwojem tej branży.
W Węgierskiej Górce w 1929 roku odlano największą na świecie rurę wodociągową o średnicy 1,2 m i długości 5 m. Już w okresie międzywojennym wyroby Huty zdobywały złote medale, dyplomy na Powszechnej Wystawie w Poznaniu i innych wystawach krajowych i zagranicznych. Wyroby ze specyficznym znakiem firmowym były rozpoznawalne w całej Europie. Duża część wyrobów trafiła również na inne kontynenty.
Po odzyskaniu niepodległości w 1945 roku załoga uruchomiła zniszczony zakład i rozpoczęła dostawy rur, kształtek i armatury tak potrzebnych dla odbudowującego się kraju.
Węgierska Górka nie była pierwszą hutą w rejonie Beskidów. Starsze huty znajdowały się w Ustroniu, „Baszce”, Lipinach, czy też w Trzyńcu. Najstarsza w Polsce była huta w Ozimku założona w 1727 roku. Wcześniej powstała również huta w Kuźnicach koło Zakopanego, z właścicielami której związana jest historia huty w Węgierskiej Górce.
Przedsiębiorstwo przechodziło różne okresy. Były nawet takie w których zastanawiano się nad jego likwidacją.
Huta była jedną z największych w Galicji. W roku 1905 wygaszono wielki piec, produkcję oparto na importowanej surówce, rozwinięto odlewnictwo. Eksploatacja niskowydajnych rud żelaza z terenu Karpat przestała być opłacalna. Po roku 1988 hutę przekształcono w spółkę, która stała się własnością kapitału czeskiego i francuskiego.
Po modernizacjach hutę przekształcono w Odlewnię Metalpol Węgierska Górka sp. z o.o., należącą od 2000 roku do francuskiej Grupy Odlewnictwa i Metalurgii CF2M. A od jakiegoś czasu jest ona prywatną własnością polskich obywateli.
Kiedyś Węgierska Górka była bardzo rozpoznawalną miejscowością, którą kojarzono przede wszystkim z Odlewnią, ale też z turystyką i wypoczynkiem – Czy nadal tak jest…? Czy idąc chodnikiem po większych miastach, przechodząc ulicami Żywca, Bielska – Białej, Cieszyna, Katowic, Warszawy i innych, widząc przynajmniej takie hydranty (zdjęcie 1, zdjęcie 2) pod swoimi stopami, zastanawiają się nad ich pochodzeniem, czy przechodzą obojętnie? Czy młodzi ludzie wiedzą co kiedyś znajdowało się w budynkach które wciąż są największymi w miejscowości, a znajdują się w nich szkoła, pierogarnia, tartak, sklep z ubraniami, kwiaciarnie, apteki i inne podobne podmioty?
Aby dowiedzieć się pewnych istotnych kwestii dotyczących wspomnień i faktów ludzi którzy pracowali w Odlewni przeprowadziłam wywiad z moim tatą – Czesławem Nowakiem, który w młodzieńczych latach, podobnie jak i jego rodzice był pracownikiem huty, mocno związany z Węgierską Górką jak i tutaj wychowany. Także i jego żona, a moja mama, przez wiele lat pracowała w biurze zakładowym. Moi rodzice to osoby od których mogę dowiedzieć się wielu istotnych informacji dotyczących historii zakładu. Ponadto są oni właścicielami jednego z pozakładowych budynków oraz mieszkania na zakładowym osiedlu w którym się wychowałam, jest moim domem.
W naszych albumach rodzinnych posiadamy wiele zdjęć, które mogą przywołać wspomnienia i pobudzić do refleksji – a wszystko to powiązane jest z historią Odlewni Żeliwa „Węgierska Górka”.
Miejscowość zasłynęła z Odlewni Żeliwa „Węgierska Górka”, była jednym z największych w kraju producentem rur żeliwnych, kształtek i armatury wodociągowej. Kiedyś Węgierska Górka była bardzo rozpoznawalną miejscowością, którą kojarzono przede wszystkim z Odlewnią, ale też z turystyką i wypoczynkiem.
Zakład był jedynym w Polsce, który produkował rury żeliwne i kształtki i armaturę o gabarytach od 50 mm do 1600 mm (zasuwy, przepustnice).
Brak logiki działania i zaradnego gospodarza sprawił, że nie wykorzystano wchodzących zmian technologicznych i nie wprowadzono w miejsce żeliwa tworzyw sztucznych z których do dzisiaj mądre zakłady produkuję rury, kształtki i armaturę przemysłową. Nikt nie widział wówczas nadchodzącego boomu na produkty rurowe związane z budowaniem kanalizacji, wodociągów, odwodnień. Istniejący potencjał został zmarnowany.
Dzisiaj Odlewnia Żeliwa nie ma wielkiego wpływu na strukturę zatrudnienia.
Na 20 000 mieszkańców gminy tylko ok. 200 pracuje w Odlewni. Większość prowadzi prywatne przedsiębiorstwa lub jest zatrudniana w tych przedsiębiorstwach.
Refleksje na temat tego, jak wygląda obecna sytuacja w zakładzie, w miejscowości, o tym co się zmieniło i czy coś jeszcze może ulec zmianie – tym właśnie mogliby podzielić się dawni pracownicy, mieszkańcy powiązani z Odlewnią z innymi, którzy tego nie pamiętają. Uważam, że takie inicjatywy są bardzo potrzebne. Młodzi ludzie powinni interesować się przeszłością swoją, a tym samym przeszłością swoich przodków. Takie wydarzenia powinny odbywać się cyklicznie, może z różnych dziedzin, poruszenie istotnych kwestii może zaowocować i przynieść korzystne skutki.
___
Bibliografia: „150 LAT ODLEWNI ŻELIWA WĘGIERSKA GÓRKA”, Harcerska Oficyna Wydawnicza, Kraków 1988 rok, red. Wojciech Śliwerski.
___
W kolejnym wpisie znajdziecie wywiad przeprowadzony z moim tatą, Czesławem Nowakiem z 2015 roku, który był elementem wspomnianej powyżej pracy z 2015 roku która dotyczyła tematu: "Węgierska Górka oczami moich przodków".
___
Jeśli podoba Ci się to co robimy, możesz wesprzeć naszą działalność i postawić nam wirtualną kawę! Kliknij tutaj:
___
Zapraszamy stale na wystawę:
lub/i na kawę i wspólne dyskusje, wspomnienia.